تکثیر بادام از طریق بذر، پیوند روی پایه های انتخاب شده بادام، هلو یا آلوچه، و توسط ریزازدیادی امکانپذیر است. تکثیر رویشی بادام توسط قلمه خیلی مشکل است و مورد استفاده قرار نمیگیرد. دماوندی و
کوزاکونان(1970) موفق شدند بوسیله ی قلمه چوب سخت از یک همگروه از کولتیوار مارکونا تا 40% ریشه زایی داشته باشند. در کولتیوارهای دیگر ریشه زایی بین 0 تا 15% بوده است.
تکثیر بادام از طریق بذر، پیوند روی پایه های انتخاب شده بادام، هلو یا آلوچه، و توسط ریزازدیادی امکانپذیر است. تکثیر رویشی بادام توسط قلمه خیلی مشکل است و مورد استفاده قرار نمیگیرد. دماوندی و کوزاکونان(1970) موفق شدند بوسیله ی قلمه چوب سخت از یک همگروه از کولتیوار مارکونا تا 40% ریشه زایی داشته باشند. در کولتیوارهای دیگر ریشه زایی بین 0 تا 15% بوده است.
تکثیر توسط بذر:
تا اواخر قرن هجدهم تکثیر بادام توسط بذر تنها روش مورد استفاده بود. امروزه هنوز در کشورهایی مانند یونان،مراکش،افغانستان و بعضی از نقاط ایران از این روش استفاده میشود. روش ازدیاد به وسیله ی بذر برای یافتن اکوتیپهای جدید مفید است ولی بعلت اینکه بادام هتروزایگوس میباشد و ر نتیجه در نتایج تفرقه صفات وجود دارد، برای ازدیاد مناسب نیست.
در مناطق نیمه خشک و در خاکهایی که حاصلخیزی کمتری دارند،کاشت بذر مستقیما در مزرعه یا در خزانه صورت میگیرد. معمولأ زمان کاشت در پاییز است و 3 هسته را در سوراخهایی به عمق 10-8 سانتیمتر قرار میدهند .هسته ها را قبل از کاشت به مدت 24 ساعت در آب میخیسانند. در پاییز سال بعد عمل پیوند جوانه را بر روی بهترین گیاه انجام میدهند و یا اینکه ممکن است در زمستان پیوند شاخه بزنند.
در کشت بذر برای تهیه ی پایه از بذور تازه سال جاری استفاده میشود. قوه نامیه بذر بادام معمولأ بعد از 5-4 ماه و در مورد هلو بعد از 6-5 ماه کاهش یافته و در کمتر از یک سال از دست میرود. بذرها قبل از جوانه زنی نیاز به یک دوره سرما دهی مرطوب دارند. برای این کار بذور را به طور مخلوط با شن استریل یا ورمی کولیت مرطوب در داخل کیسه های پلاستیکی قرار داده و به مدت 3-2 ماه برای بادام و 6-5 ماه برای هلو در درجه حرارت 3-2 درجه نگهداری میکنند. بذرها در بهار در خزانه کاشته میشوند. درجه حرارت پایه بادام پایین است و در حرارت بین 2 تا 4oc جوانه میزند. گیاهان حاصله معمولأ رشد خوبی دارند و میتوانند در خرداد ماه پیوند شده و در پاییز به زمین اصلی منتقل شوند. گیاهان کوچکتر و یا پیوندهایی که نگرفته اند میتوانند در پاییز همان سال یا در بهار سال بعد پیوند شوند. وقتی بذور بطور مستقیم در پاییز کاشته میشوند،سرما دهی مرطوب بطور طبیعی اتفاق می افتد. این گیاهان معمولأ در پاییز بعد برای پیوند آماده اند و گیاهان کوچکتر میتوانند در بهار بعد پیوند شوند.
تکثیر بوسیله ی پیوند:
متداولترین نوع پیوند برای درختان جوان پیوند جوانه میباشد. پیوند اسکنه برای درختان مسن بهتر نتیجه میدهد. از پیوند شاخه کمتر استفاده میشود. همچنین از پیوند لوله ای نیز به ندرت استفاده میشود. پیوند جوانه در هر کدام از فصول پاییز ، بهار و تابستان امکانپذیر است. پیوند در ارتفاع 10 سانتیمتری زمین در خزانه و 40-30 سانتیمتری در مزرعه انجام میشود. پیوند جوانه پاییزه با استفاده از جوانه های گرفته شده از وسط یا پایین شاخه های تازه انجام میشود. آبیاری چند روز قبل از پیوند ، جدا شدن پوست را تسهیل میدهد. به محض شروع رشد در بهار، پایه ها از بالای محل پیوند قطع میشوند و در پاییز گیاهان برای انتقال از خزانه آماده میشوند. زمان پیوند پاییزه تحت تاثیر نوع پایه می باشد.بدین معنی که اگر پایه بادام است،به علت اینکه شیره نباتی در بادام خیلی دیر از جریان می افتد،پیوند در نیمه دوم پاییز( در صورتی که شرایط آب و هوایی و مقدار حرارت محل اجازه دهد) صورت میگیرد.در حالیکه اگر پایه آلو یا گوجه است عمل پیوند را میتوان خیلی زود انجام داد، یعنی از اوائل ماه دوم تابستان شروع به پیوند کردن نمود.
پیوند جوانه بهاره زمانی که پیوندهای پاییزه نگیرند انجام میشود. برای این کار از جوانه های روی شاخه های جمع آوری شده در زمستان و نگهداری شده در کیسه های پلاستیکی در دمای 3-2oc استفاده می شود. در پیوند بهاره، پایه ها دو هفته بعد از پیوند سر برداری شده و می توانند در پاییز به محل اصلی انتقال داده شوند. پیوند بهاره همچنین ممکن است در مناطق با فصل رشد طولانی انجام شود. این عمل میتواند بر روی گیاهان حاصله از بذرهایی که در بهار سال قبل جوانه زده اند انجام گیرد.بنابراین به علت رشد سریع بادام، تولید درخت پیوندی در طی مدت کوتاهی امکانپذیر است.
ریز ازدیادی:
پایه یGF677 یکی از اولین پایه های بادام است که توسط ریز ازدیادی تکثیر شده و هنوز در اروپا بطور وسیعی با استفاده از این روش ، با امکانات کم سالیانه 7 تا 8 میلیون گیاه تکثیر میشود.امکان تکثیر ارقام نیز از این طریق وجود دارد. ارقام ferragnes ,tuono, fascionello نتایج رضایت بخشی را از نظر تولید ریشه در شرایط درون شیشه ای و سازگار شدن با شرایط بیرون نشان داده اند. با اینحال هنوز اطلاعات کافی در مورد عکس العمل ارقام ریشه دار شده در شرایط درون شیشه ای در مزرعه وجود ندارد.
پایه ها:
امکان پیوند بادام روی پایه های بادام ،هلو ،آلو و گوجه وجود دارد. در ایران برای پایه بیشتر از بذر نوعی بادام شیرین که دارای پوست سفت، موسوم به بادام سنگی است استفاده میشود. این نوع بادام درختانی قوی و مقاوم به خشکی و سرما ایجاد میکند. با اینحال در زمینهای تحت آبیاری و زمینهای مرطوب و کم عمق به ترتیب پایه هلو و گوجه یا آلو ترجیح دارد.
در کشور های خارجی هنوز از پایه ی بادام شیرین یا تلخ بعلت مقاومت شان به خشکی ،خاکهای آهکی و کلروز ناشی از کمبود آهن ، و عمر طولانی آنها استفاده میشود.این پایه ها همچنین نسبتا مقاوم به شوری و خشکی و کلروز بوده، اما ریشه این پایه ها به چندین بیماری خاکزی ، بخصوص در شرایط آبیاری حساس است. در شرایط خنک تر و مناطق تحت آبیاری ،از دانهالهای هلو به عنوان پایه استفاده میشود. این پایه دارای قدرت یکنواخت تر بوده و دوامش در حین انتقال بیشتر ، اما به خشکی و کلروز حساستر می باشد. در آمریکا ، بذور رقم نماگر که دارای پوست نازکتر بوده و به نماتد مقاوم می باشد و رقم لول که دانهالهای یکنواخت به وجود می آورد ، استفاده میشود. در فرانسه GF305 مورد استفاده قرار میگیرد، هر چند این رقم به Agrobacterium tumefaciens و نماتد گره ریشه حساس میباشد. به طور کلی پایه های هلو به ویروسها که باعث نگرفتن پیوند و کاهش عمر گیاه میشوند حساس بوده و به آهک مقاومت کمتری دارند.
پایه های انتخاب شده:
این پایه ها عبارتند از: هیبریدهای هلو بادام (GF557, GF677 ) ، آلو(میروبالان 2032 ، ماریانا GF 8/1 ) و هیبریدهای میروبالان × هلو یا میروبالان × بادام. هیبرید های هلو×بادام: پایه GF677 تقربیا به طور انحصاری در باغهای متراکم بادام، در خاکهای با زهکش خوب و دارای 5 تا 12% آهک فعال مورد استفاده قرار میگیرند. این پایه رشد سریع داشته ، زودرسی را القاء و نسبت به خشکی و کلروز مقاوم ،اما خیلی حساس به نماتد ها است.
این پایه توسط قلمه ی چوب نرم برگ دار تکثیر می شود . قلمه ها در خرداد وتیر ماه از درخت گرفته می شود و تحت شرایط آبفشانی ریشه دار می گردند . قسمت پائین قلمه ها ، با ایجاد دو شکاف طوای زخمی شده و قبل از قرار گرفتن در محیط ریشه زایی در محلول 2000- 1000 میلی گرم در لیتر اسید اندول بوتیریک (IBA) به اضافه ی یک قارچ کش فرو برده می شود .
درصد ریشه زای معمولاً خیلی بالا نیست . با این حال رودریگز ناوارو (1981) با استفاده از قلمه های چوب و ترکیبی از سرما و استفاده از هورمون و گرمای تحتانی توانست 99% ریشه زایی بدست آورد . قلمه ها قبل از تیمار با IBA به مدت 560 ساعت (40 ساعت زیر C ْ 7 در شن باضافه 428 ساعت در C ْ 4 و 75% رطوبت نسبی ) سرمادهی شدند و سپس در محیط کشت پرلایت با گرمای تحتانی C ْ 20 قرار گرفتند .
تحقیقات لورتی و همکارانش نشان داد که پتانسیل ریشه زایی GF 677 تحت شرایط آبفشانی در اکتبر ( مهر ماه ) موقعی که برگها میریزند خیلی بیشتر است ( حدود 50% ) . آنها گزارش دادند که قلمه چوب سخت با استفاده از گرمای تحتانی بهترین نتیجه را می دهد . در حال حاضر این پایه تقریباً انحصاراً توسط ریز ازدیادی تکثیر می یابد .
آلوچه ها :
از این گروه پایه تنها 2624 و مارایانا 1/8 GF مورد استفاده قرار گرفته اند . هر دو این پایه با زهکش کم و خاکهای مرطوب مورد استفاده قرار می گیرند . این پایه ها مقاومت خوبی نسبت به نماتد و بیماری Armillaria mellea دارند و به آسانی از طریق غیر جنسی تکثیر می شوند . این پایه ها قدرت درخت را کاهش داده ولی بار دهی بهتری دارند . عیب این پایه ها سازگاری محدود آن با بادام است که معمولاً به صورت ریزش زود رس برگها در پائیز بروز می کند . با این حال بعضی از ارقام بادام سازگاری خوبی نشان می دهند . به عنوان مثال ماریانا 2624 با مارکونا ، تگزاس ، نه پلاس اولترا و آی و پایه ماریانا 1/8 با فرانجنس ، آی ، پیرلس ، تکزاس ، نه پلاس اولترا فاسیونلو و پیزوتا . همه ی این پایه ها توسط قلمه چوب سخت به طول 25 سانتیمتر تکثیر می شوند . قلمه ها در زمستان گرفته می شوند وقسمت تحتانی ان با محلول 2000 قسمت در میلیون ایندول بوتیریک اسید و قارچکش تیمار شده و مستقیماً در خزانه کاشته می شود . برای تسریع ریشه زایی بهتر است قبل از قرار دادن قلمه ها در خزانه ، به مدت 4-3 هفته آنها در شرایط حرارت تحتانی C ْ18-20 در حالی که قسمت انتهایی قلمه ها در شرایط هوای خنک بیرون قرار گرفته ، قرار دهیم .
هیبرید های دیگر: هیبرید های دیگر به علت نا سازگاری با بادام و مشکل تولید تا کنون به صورت تجاری به عنوان پایه برای بادام مورد استفاده قرار نگرفته است .
منبع: مرکز مقالات کشاورزی
